Društvo se u prošlosti znatno razlikovalo od sadašnjeg društva u kome mi živimo. Pitanje koje se postavlja jeste – po čemu ?
Odgovor na ovo pitanje će se sam dati kada se upoznamo sa glavnim karakteristikama predmodernih, modernih, ali i savremenih društva.
Predmoderno društvo
Predmoderno društvo je izraz koji se koristi kada se želi opisati društvo koje je malo, statično, zatvoreno, u kome ne postoje složeni oblici organizacije.
Karakteristike predmodernih društva:
- proizvodnja je bila za sopstvene potrebe;
- politika je bila lična vlast;
- zastupljena je religija.
Predmoderna društva možemo podeliti na:
- Lovačko – sakupljačka društva: postojala su još 50.000 godina pre nove ere, dobila su naziv po osnovnim delatnostima svojih članova ( lovu, ribolovu i sakupljanju jestivih biljaka), muškarci su bili lovci a žene domaćice.
- Stočarska i ratarska društva: postojala su pre oko 20.000 godina, na bliskom Istoku i u Aziji, a nastala su iz lovačko-sakupljačkog društva.
Dobila su naziv po osnovnim delatnostima (uzgoj stoke i obrada zemlje – ratarstvo).
- Neindustrijske ili tradicionalne civilizacije: postojale su oko 6.000 godina pre nove ere, zasnivala su se na razvoju prvih malih kneževina, polisa, ali i prvih imperija (Rimsko i Otomansko carstvo).
Ljudi su se bavili trgovinom, što je dovodilo do sve većih nejednakosti u bogatstvu.
Naziv ” civilizacija” koristi se za društva koja su bila poznata po prvom pismu, novcu, kulturnim ili umetničkim delima…
U prvim civilizacijama žene su bile domaćice, a muškarci su bili trgovci činovnici…
Najstarije civilizacije nastale su u dolini reka Tigra i Eufrata, kao i u delovima dalekog istoka Azije.
Moderno društvo
Moderno društvo treba shvatiti kao dugotrajan istorijski proces u kojem se formira čitav niz promena.
Sama reč ” moderno” označava nešto novo, sadašnje, nešto što karakteriše postojeću epohu.
- Jedini autori smatraju da je nastalo još u 16. veku sa širenjem trgovine i razvojem gradova.
- Drugi autori početak ove epohe vide u 18. veku, kada se razvilo racionalno i naučno mišljenje.
- Treći autori naglašavaju značaj industrijalizacije, buržoasku revoluciju (demokratsko društvo) i prosvetiteljstvo.
Prosvetiteljstvo je intelektualni pokret, razvijen tokom 17. i 18. veka. Predstavnici su Ruso, Volter i Didro. Oni su smatrali da razumevanje sveta treba da se zasniva na razumu, a ne na religiji.
Francuska buržoaska revolucija (1789) predstavljala je pravo na slobodu, jednakost i jedinstvo.
Postojala su tri doma: plemstvo, sveštenstvo i građanstvo. Kada su se staleži sastali u skupštini Versaja, treći stalež (građanstvo) se pobunio ( bili su najbrojniji, činili su preko 95 % od ukupnog stanovništva, a njihov glas se vrednovao koliko i glas iz preostala dva staleža). Oni sebe proglašavaju za Ustavotvornu skupštinu i kao takvi ruše Bastilju, koja je bila simbol kraljevog apsolutizma. Ovim je revolucija zvanično počela, a najbitnije što su učinili jeste ukidanje feudalizma kao i donošenje “Deklaracije o pravima čoveka”, po kojoj su svi jednaki pred zakonom, a suverenitet je u rukama naroda.
Napomena: Detaljnije o Francuskoj revoluciji možete pročitati u knjizi profesora Aleksandra Molnara “Rasprava o demokratskoj ustavnoj državi III, strane 9-55”.
Industrijska revolucija je period društvenog razvoja, vezan za kraj 17. i početak 18. veka. Jedan od ključnih preokreta u društvu bio je pronalazak parne mašine, koja je dovela do velikog preokreta u proizvodnji. Otvarale su se fabrike, većina ljudi je počelo da živi u gradovima pa se razvila i trgovina. U ekonomiji se javlja kapitalisticko društvo – proizvodnja radi profita uz slobodan rad. U politici demokratija postaje česta pojava. Razvijaju se takozvane “nuklearne” porodice, povećava se slobodno radno vreme…
U modernom društvu, tržište određuje šta će se i kako će se proizvoditi. Širenje modernosti na tradicionalna društva naziva se modernizacija.
Organizacija industrijske proizvodnje koncentriše se u rukama kapitalističkih preduzetnika s ciljem stvaranja profita.
Savremeno društvo
Početkom 20. veka, tehnološki napredak industrijske proizvodnje, doveo je do masovne proizvodnje robe (fordizam – korišćenje pokretnih traka, masovna potrošnja, odnosno potrošačko društvo, da bi u poslednjoj trećini 20. veka informatička revolucija omogućila novi skok u proizvodnji radi zadovoljavanja potrošača – postfordizam).
Informatička revolucija je oznaka za širenje informacionih tehnologija (računarstvo, telekomunikacije, internet), nastalo 70-ih godina 20. veka.
Ona se ogleda u premeštanju industrijske proizvodnje u područja sa jeftinom radnom snagom.
Sve to je praćeno globalizacijom, odnosno pojavama i procesima koji se tiču cele planete Zemlje.
Pojedini sociolozi tvrde da se savremeno društvo preobrazilo u postmoderno, koje sve manje veruje jedinstvenim objašnjenjima u nauci.
Velike promene su se desile u oblasti potrošnje, te pojedini sociolozi savremeno društvo nazivaju hiperpotrošačkim društvom, koje se odlikuje emocionalnom potrošnjom, odnosno razvija se emocionalni odnos potrošača prema proizvodu.
Literatura:
- Sociologija za treći razred srednjih stručnih škola i za četvrti razred gimnazija, Milena Stanojević, Logos, Beograd, 2016.
- Sociologija za treći razred srednjih stručnih škola i za četvrti razred gimnazija, Vladimir Vuletić, Klett, Beograd, 2015.
- Sociologija za treći razred srednjih stručnih škola i za četvrti razred gimnazija, Grupa autora, Zavod za udžbenike, Beograd, 2012.
